|
Istorijski revizionizam jedan je od aspekata nacionalističke
ideologije – jedan od njenih nosećih stubova, jer prošlost ili slika
o njoj pruža legitimacijsku osnovu za savremenost. Navedeni citat na
početku ovog teksta kvintesencija je nacionalističke ideologije i
njene revizionističke manifestacije. Godine 1993. u jeku ratova koji
su povedeni da bi se na razvalinama Jugoslavije ostvarile davnašnje
zavetne misli i velikodržavne ambicije srpskog nacionalizma, Srpska
akademija nauka i umetnosti privela je kraju i objavila svoj
kapitalni projekat Sto najznamenitijih Srba. U ideološki jasno
profilisanoj koncepciji i sadržini koja je trebalo da pokaže
“postojanje” i mnogovekovnu nepromenljivost tzv. nacionalnog bića,
nalazi se i mitologizovana biografija episkopa Srpske pravoslavne
crkve Nikolaja Velimirovića, koji će deceniju kasnije biti proglašen
za sveca. Dosledni svojoj ideološkoj orijentaciji i političkoj
koncepciji, urednici zbornika su pod sramnim izgovorom iz knjige
izostavili Koču Popovića, a pod još sramnijim obrazloženjem
uključili fašističkog šefa kvislinške uprave u okupiranoj Srbiji –
Milana Nedića.
U knjigu je, dakle, uvršćena i biografija vladike Nikolaja
Velimirovića. U hagiografskom štivu neopterećenom racionalnim
znanjima o prošlosti i oslobođenom kritičke misli, Nikolaja
Velimirovića se glorifikuje i zbog činjenice što se, prema vlastitim
rečima, do kraja života molio za Dražu Mihailovića, Milana Nedića i
Dimitrija Ljotića. I upravo se u navedenom kratkom i ne posebno
kompleksnom citatu kristališu sve ključne tačke politike istorijskog
revizionizma u Srbiji kao jednog od aspekata ideologije
nacionalizma. Trojica predstavnika kolaboracije navedena su rame uz
rame – istorija ih je tako grupisala, zahvaljujući njihovim voljnim
odlukama tokom rata, a posebno na njegovom kraju. Citirana rečenica
pripadala je desničarskom i antisemitskom vladici oko čije je
ličnosti postignut nacionalni konsenzus (i vlasti i opozicije) u
Srbiji u osvit epohe ratova, početkom devedesetih godina 20. veka;
pozitivna konotacija Velimirovića i njegove rečenice nalaze se u
knjizi koju su stvarali akademici SANU i pojedine vladike Srpske
pravoslavne crkve; zbornik je izašao u jeku oružanih sukoba u
Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini; sve aktere – one za koje se moli,
onaj koji se moli, kao i oni koji ga veličaju zbog te molitve –
spajali su radikalni antikomunizam, antijugoslovenstvo,
antizapadnjaštvo, protežiranje kolaboracije i agresivni
nacionalizam, emaniran kroz ratnu politiku čijoj je svrsi trebalo da
posluži i navedeni zbornik. Zbog svega toga u citiranoj rečenici
otkriva se kontinualna crta nacionalističke temporalnosti, spoj
predaka i potomaka, bitke koju su mrtvi započeli, a živi dužni da
nastave – idejni i personalni kontinuitet ideološke koncepcije koja
je prožela sve segmente društva u pokušaju da njeni ciljevi postanu
večni i bezalternativni. Nauka je ustupila mesto mitskoj
iracionalnosti. Nasilje nad istorijskom naukom je normalizovano,
istorijski revizionizam je trijumfovao. Desničarski ekstremizam u
tom je periodu dobio svoju ideološku platformu, jer su veze između
političke legitimnosti i kulture sećanja višestruke i snažne.
***
U decembru prošle godine, nakon već izvršenih brojnih rehabilitacija
kolaboracionista i ratnih zločinaca iz Drugog svetskog rata,
otpočela je i rehabilitacija Milana Nedića, kvislinškog “predsednika
vlade” Srbije od 1941. do 1944, koja ne bi mogla nikako drugačije da
se tumači nego kao rehabilitacija fašizma. Drugo ročište u ovom
postupku zakazano je za 8. februar 2016. pred Višim sudom u
Beogradu. Da li će nebrojeno puta (zlo)upotrebljeno srpsko pravosuđe
preskočiti i ovu lestvicu srama, čime ćemo se kao društvo naći među
retkima u svetu koji su “svoje” fašiste, rasiste i ratne zločince
ekskulpirali stigme zločina, ostaje da se vidi. Ne ulazeći u pravne
norme, nonsens je rehabilitovati ličnost koja nikada nije imala
sudski postupak. Zakon o rehabilitaciji trebalo bi da služi, laički
determinisano, suđenju sudskom postupku. Dakle, preispituje se da li
je određena osoba imala fer i pošteno suđenje. Na koji se način može
rehabilitovati neko ko nije imao suđenje i koji bi bili motivi za
to? Ako oni nisu pravne prirode, a nisu, očit je cilj osloboditi
Nedića istorijske krivice i rehabilitovati ideologiju kojoj je tako
gorljivo pripadao. Što se tiče Milana Nedića, istoriografija i
domaća i svetska jasna je. Ne samo da je bio kvisling – Nedić je
odgovoran i zbog svoje nezanemarljive uloge u sprovođenju Holokausta
u Srbiji tokom Drugog svetskog rata. Njegov aparat terora, uz
nemačke okupacione vlasti, bio je ključan u istrebljenju jevrejskog
stanovništva, kao i Roma i antifašista. Beograd je bio jedan od
prvih gradova u okupiranoj Evropi koji je zahvaljujući i Nedićevoj
“efikasnosti” proglašen za “judenfrei”, odnosno očišćen od Jevreja,
čak pre Beča ili Berlina.
Među zagovornicima ovih rehabilitacija neretko se čuje teza da se u
kolaboraciju ušlo da bi se “sačuvala biološka supstanca naroda” –
terminologija koju je sam Nedić koristio u javnim nastupima.
Međutim, isti taj čovek je o partizanima, takođe delu naroda,
govorio: “To su odrodi. Satrite ih. To izdajničko seme satrite da bi
naš narod živeo”; “satirite ih i ubijajte. Trebite taj kukolj iz
srpske narodne njive. Vaša će se ruka posvetiti, a ime ovekovečiti”;
“utamanjujte ih, prijavljujte ih vlastima i tražite pomoć. Crvenu
neman trebićemo bez predaha, bez milosti do potpunog istrebljenja”.
Istovremeno je u mnogobrojnim govorima na radiju tvrdio da “dugujemo
blagodarnost Velikom Nemačkom Rajhu što nam je omogućio život, što
nam je pružio časno mesto saradnika u izgradnji novoga sveta”. Važno
je istaći da su Nemci od kvislinga zahtevali poslušnost i
pacifikaciju – sve ostalo, antisemitizam, rasizam, bila su istinska
uverenja i delatnost Nedića i njegovih saradnika. Ne postoji dokaz
da su okupatori od kvislinga tražili da u javnim govorima istupaju
sa antisemitskih pozicija i da koriste rasističku retoriku, odnosno
da po svaku cenu dele vrednosnu orijentaciju okupacionih snaga. U
tome i jeste suština – u kolaboraciju se ulazilo zbog bliskosti
idejnih opredeljenja. Zbog toga je formulacija o kolaboraciji sa
fašizmom u izvesnoj meri neprecizna, jer sama kolaboracija je bila –
fašizam.
Odnos kvislinga prema Jevrejima i Romima spada u najnečasnije
stranice istorije ovih prostora. Čitava delatnost bila je javna,
poznata, a dostupna i danas u arhivima i bibliotekama. Desetine
Nedićevih uredaba o zabrani rada Jevrejima i Romima, o zabrani
pohađanja Univerziteta za navedene grupe, konkursa za rad u državnim
ustanovama koji su svi u sebi sadržavali obaveznu klauzulu: “Da je
srpske narodnosti i da je čisto arijevskog porekla, tj. dokaz o
rasnoj pripadnosti, da nije imao koga u porodici, svojoj ili
ženinoj, jevrejskog ili ciganskog porekla”. Ovi izvori, koje
nacionalisti i revizionisti po pravilu prećutkuju, svedočanstvo su o
delovanju ovdašnjeg fašizma. U cilju saobražavanja Nedićeve “nove
Srbije” nacionalsocijalizmu, on i njegovi saradnici predviđali su
osnivanje zavoda za rasno-biološka ispitivanja koji bi srpski narod
sačuvao od “nepravilnih mešavina” i tako obezbedio opstanak srpske
“čiste rase” i “bele rase”. Najzad, Nedićeva propagandna mašinerija
napisala je stotine tekstova o “velikom” Adolfu Hitleru, ali nijedan
o streljanjima đaka i civila u Kraljevu i Kragujevcu oktobra 1941.
godine. Pogubljenje dece nije bio razlog da ministar prosvete
(Velibor Jonić) ili njegov pomoćnik (Vladimir Velmar-Janković)
prekinu svoju kolaboraciju, kako je u svojoj knjizi Potisnuta istina
– kolaboracija u Srbiji 1941-1944, napisala istoričarka Olivera
Milosavljević.
Rehabilitacijom Milana Nedića izvan svake sumnje rehabilitovao bi se
i normalizovao fašizam, a to je samo pola koraka od ponavljanja
najmračnijih stranica naše i svetske istorije. Ostaje da se vidi da
li će se srpsko pravosuđe spustiti na najniže grane do sada i trajno
obrukati čitavo naše društvo zbog rehabilitacije fašizma. A možda je
reč o nastavku politike iz vremena Vojislava Koštunice, čija će
Vlada ostati upamćena po tome što je sliku ratnog zločinca i
Hitlerovog dobrovoljnog saveznika i dželata okačila u sedištu Vlade
Srbije u Nemanjinoj, a njegovi ministri bez srama javno poručivali
da bi na pomen Milana Nedića trebalo stajati mirno. Najzad, ako je
Nedić “legitimni” predsednik vlade, s pravom na fotografiju u
društvu sa ostalim premijerima ove zemlje, uz to i rehabilitovan,
onda je od 1941. do 1944. Srbija bila pravna država, a partizani
koji su se protiv te vlasti borili – banditi. Iz ovakvih premisa
moguće je izvesti samo jedan zaključak: Srbija je 1945. bila na
strani fašističke koalicije, što za sobom povlači određene i
političke i istorijske konsekvence.
Srećom, istorija se ne može promeniti sedam decenija nakon završetka
Drugog svetskog rata. Menjaju se saznanja i interpretacije, ali i
oni samo pod uticajem novopronađenih izvora. Posle užasnih žrtava u
Drugom svetskom ratu, iz kojeg je izašla kao deo nove Jugoslavije i
pobedničke antihitlerovske koalicije, Srbiji ne bi bilo mudro da
sebe a posteriori uvrsti na gubitničku stranu. Negacijom
jugoslovenskog antifašizma, demonizacijom i kriminalizacijom
partizanskih pobednika, proglašavanjem oslobodilaca za okupatore, a
kvislinga za patriote, rehabilitovanjem i viktimizacijom
nacionalističke i fašističke kolaboracije – ide se upravo u
navedenom smeru. Ali lakše je skinuti Nedićevu fotografiju iz zgrade
Vlade nego preokrenuti smer društva ka interpretacijama i narativima
koji bi istoriju tumačili onako kako se zaista desila. |
