NASLOVNA
- AKTUELNOSTI -

AKTUELNOSTI

 

AKTUELNOSTI

STRANA 2/5 ::: 1 | 2 | 3 | 4 | 5

INFO   :::  Naslovna - Aktuelnosti > Aktuelnosti arhiva - STRANA 2 > Strast razumevanja: o Josipu Brozu Titu sa distance

 

Strast razumevanja: o Josipu Brozu Titu sa distance

(Ivo Goldstein. Slavko Goldstein, Tito, Akademska knjiga, Novi Sad 2018, str. 911)

 

Latinka Perović

 

 

Trideset pet godina posle smrti Josipa Broza Tita, u Zagrebu je, 2015. godine, u izdanju Profila, objavljena njena dosada najpotpunija biografija. Njeni su autori Ivo Goldstein i Slavko Goldstein. Pre toga (2011) u Ljubljani, u izdanju Cankarjeve založbe, objavljeno je delo slovenačkog istoričara Jože Pirjevca Tito in tovariši. Hrvatski prevod ovog dela (Tito i drugovi) objavljen je u Zagrebu 2012, a srpski prevod, pod istim naslovom, u Beogradu 2013. godine. Zbornik radova sa Međunarodnog naučnog skupa Tito – višenja i tumačenja koji je, u organizaciji Instituta za noviju istoriju Srbije, održan u Beogradu 2010, objavljen je 2011. godine. Bili su to prvi ozbiljni pomaci istorijske nauke u proučavanju ličnosti i dela Josipa Broza Tita.

Ove, 2018. godine agilna novosadska Akademska knjiga reprintovala je Tita Ive Goldsteina i Slavka Goldsteina, dajući svoj doprinos započetom naučnom dijalogu.

 

* * *

 

 

O Titu je napisano mnogo knjiga (više od 2000), različitih po karakteru i vrednosti. Za „Bibliografiju“, Goldsteinovima je bilo potrebno 18 stranica. Ustvari, „titologija“ zaslužuje posebnu studiju. Iz nje bi se mnogo toga videlo. Neki autori, kao Vladimir Dedijer, javljaju se u dvostrukoj ulozi: oni su i utemeljivači i harizme i kulta ličnosti Josipa Broza Tita (1953) i začetnici deharizmatizacije i razgradnje kulta ličnosti (1981, 1984). Posle Titove smrti (1980) došlo je do satanizacije i banalizacije njegove ličnosti, do posmatranja njegove uloge, kako je rekao sociolog Todor Kuljić, iz „žablje perspektive“. Literatura o Titu ogledalo je intelektualne i moralne zrelosti sredine u kojoj je nastala, kao i lične i profesionalne kulture autora. U njoj se ogleda i jedno shvatanje istorije. „Svako vreme ima prema sebi istoriju“ – govorio je Stojan Novaković.

 

* * *

 

 

Ivo Goldstein i Slavko Goldstein ostvarili su uvid u ono što je pre njih ili paralelno sa njima pisano o Josipu Brozu Titu. U prilogu „Tito kao povijesna tema: od znanosti do šunda“ (XV. Dodaci) skrupulozno su analizirali literaturu o Titu, da bi u „Predgovoru“ precizirali svoj pristup i označili šta je lični udeo svakoga od njih u zajedničkom poduhvatu. Bili su za taj poduhvat temeljno pripremljeni. Reč je o dvojici autora koji su u Hrvatskoj godinama, odnosno decenijama bili izuzetno plodni i značajni.

 

* * *

 

 

Zajednička dela Ive Goldsteina i Slavka Goldsteina su monumentalna monografija Holokaust u Zagrebu (2001), a zatim Jasenovac i Bleiburg nisu isto (2011). Dobri poznavaoci dela Miroslava Krleže, ličnosti važne za biografiju Josipa Broza, pisali su o njemu.

Iz obimnog dela svakog od njih, pomenuću biografiju Josipa Broza Tita (od rođenja do 1937), koja je, kao feljton, objavljena 1982. godine u tadašnjem zagrebačkom nedeljniku „Danas“. A iz obimne bibliografije Ive Goldsteina, njegovu sintezu „hrvatske povijesti 20. stoljeća“: Dvadeset godina samostalne Hrvatske (2010) i Povijest Hrvatske 1945–2011 (I–III) (2011).

 

* * *

 

 

Višestrana pripremljenost Ive Goldsteina i Slavka Goldsteina kvalifikovala ih je za pisanje Titove biografije, ali nije umanjila težinu njihovog zadatka. Za razliku od istoričara – empiričara koji slaže činjenice, Goldsteinovi su rešavali naučne zadatke koje im je postavljao dug, buran i bogat život Josipa Broza Tita. U njihovom delu osećaju se i dinamičnost i dramatičnost toga života: njihov Tito čita se sa interesovanjem.

Šta je to što knjigu Goldsteinovih o Titu razlikuje od brojnih knjiga o njemu? Zašto ej ona važan iskorak iz „titologije“? Važan prilog novijoj istoriji jugoslovenske države sa kojom se Tito identifikovao i sa kojom je bio identifikovan? Tražeći odgovore na ova pitanja, u ovoj prilici mogu da ukažem samo na ono što meni izgleda da je bitno. A bitnog ni u najsloženijim sadržajima nema mnogo.

 

* * *

 

 

Goldsteinovi su Tita posmatrali kao pojavu 20. veka. Sa razlogom su se pozvali na Fitzroya Maclena koji je, pred Titovu smrt, o njemu rekao:

„Ako je ikada postojalo dijete 20. stoljeća, bio je to Josip Broz Tito… Krvavi međaši toga stoljeća utjecali su na njegov razvoj i imali odraza na njegovu karijeru. A on je sa svoje strane obilježio stoljeće. Oni idu zajedno: čovjek i to vrijeme“.

Goldsteinovi vode čitaoca kroz to vreme i posmatraju Tita u njemu. To jest: u Prvom svetskom ratu i na rubovima Oktobarske revolucije. U Kraljevini Jugoslaviji, jednoj od najzaostalijih država u Evropi. U Komunističkoj partiji Jugoslavije koja se, delujući dvadeset godina kao zabranjena, u osloncu na prvu zemlju socijalizma, oblikuje kao revolucionarni subjekt. U gerilskom ratu protiv nacizma i fašizma, uz jasan cilj: „nema povratka na staro“ – ni u socijalnom ni u nacionalnom smislu. A zatim, dolazak na vlast, uz obračun sa saradnicima okupatora, sa stvarnim ili potencijalnim neprijateljima. Teško će se naći delo u kome je taj obračun, naročito u Hrvatskoj i Srbiji, tako temeljno opisan kao kod Goldsteinovih. A zatim, sukob sa Staljinom. Traženje načina da se sačuvaju principi, a ne žrtvuju tekovine oslobodilačke borbe, pre svega – jedinstvo i nezavisnost zemlje. Usponi padovi… Na kraju konzervativni zaokret i put u katastrofu. Kakav zaključak izvode Goldsteinovi iz dubinske analize svake od etapa istorijskog procesa, koje su istovremeno i deonice životnog puta Josipa Broza Tita?

 

* * *

 

 

„U današnjim razmišljanjima i ocjenama Tita“, kažu Goldsteinovi, „mnogi prave vrlo tipičnu grešku: vrijednosne kategorije današnjeg vremena prenose u neka prošla vremena i zamjeraju Josipu Brozu što je u svoje doba učinio ovo ili ono ili što nešto nije učinio. Uopće ne uzimaju u obzir što se, realno gledano, u konkretnim okolnostima moglo učiniti“. Drugim rečima, ne posmatraju Tita ni kao istorijsku ličnost ni kao ljudsko biće, a naročito u povezanosti jednog i drugog. U svojoj knjizi, Goldsteinovi čine upravo suprotno. Oni nastoje da sa distance sagledaju celinu. U tom smislu, njima je, kako sami kažu, po metodu najbliži – Jože Pirjevec.

 

* * *

 

 

Postoji nešto što ni svaki pisac biografije istorijske ličnosti ne uzima u obzir, a to su teškoće vladanja ne samo u određeno vreme nego i na određenom prostoru. Tito je uvek težio ravnoteži snaga, često primenjujući taktiku vruće – hladno. On je podsticao obračune, revanšizam i nasilje, da bi ih zatim krotio i stavljao pod kontrolu. U bipolarnom svetu, to je bio pokušaj između Istoka i zapada, koji će se završiti u politici nesvrstavanja. Na unutrašnjem planu, pokušaj ravnoteže između federalnog vrha i republika, između razvijenih i nerazvijenih, elita i masa – da bi završio u samoupravljanju.

Najteže je svakako bilo pronaći ravnotežu između dve ideologije. Tito, kako pokazuje knjiga Goldsteinovih o njemu, nikada nije prestao da bude protivnik kapitalizma, višepartijskog sistema i liberalizma. U krajnjoj konsekvenciji, bio je komunista, boljševik, pa i staljinista. Goldsteinovi prate njegovu evoluciju od autokrate do reformatora, ali i zaustavljanje pred Rubikonom. Alfa i omega njegove vladavine bilo je jedinstvo Partije kao osnovna poluga jedinstva države. Kada je vreme počelo da ga prevazilazi, tačnije kada je postala neodrživa ravnoteža između proklamovanog i stvarnog, Tito je (1972) otvoreno odbacio proklamovano. Označio je kao pogrešnu orijentaciju KPJ na Šestom kongresu (1952) na napuštanje monopola vlasti. Čistkama u Sloveniji, Hrvatskoj i Srbiji (1971/72) bili su „ispražnjeni“ novi okviri koje su sugerirali privredna reforma 1965. i Ustav 1974. godine. Osujećena je alternativa državnosvojinskom odnosu i partijskom monopolu. Deset godina sa Titom i skoro toliko posle njegove smrti bilo je dovoljno da se utre put u katastrofu.

 

* * *

 

 

Tito nije tvorac sopstvene harizme i kulta ličnosti. Ali se postepeno navikavao i na jedno i na drugo. Udaljavao je potencijalne protivnike svojoj vlasti (Hebrang, Đilas, Ranković, hrvatski prolećari, srbijanski liberali). Sa slabljenjem njegove fizičke i intelektualne snage oko njega se stvarala dvorska atmosfera sa naslednicima koji su mogli samo da ga imitiraju.

 

* * *

 

 

Među knjigama o Titu, barem onim koje ja poznajem, nema knjige koja bi po opisu poslednjeg razdoblja Titovog života, opisu koji dostiže nivo istorije, bila uporediva sa knjigom Goldsteinovih. Oni, na kraju, kažu da su njihova dužnost i cilj bili „da prezentiraju svu kompleksnost jedne izuzetne ličnosti i vremena u kojem je ona živjela i djelovala“. Oni ostavljaju čitaocima da se pitaju da li su jugoslovenska država i društvo, sa Titom i uz njega, postigli najviše što su mogli ili ih je on sprečio da odu dalje. Biograf istorijske ličnosti može da uoči pitanje, možda suštinsko za nju, koje ona sama nije bila u stanju da uoči.

„Često se događa“, kažu Goldsteinovi u zaključku svoga dela, „da čovjek koji ima određenu moć, a prijeđe svoj zenit, posebno veliki čovjek, državnik, moćnik, više ne može odgovarati izazovima trenutka. Da li se apsolutna moć uopće isplati kad se ona pretvara u apsolutno opterećenje s kojim se svatko tko je predugo posjeduje neminovno neće moći nositi? Tito je posljednjih godina života postao usamljen čovjek koji je nesvjesno, djelomično zbog svog boljševičkog habitusa, ali i zbog pritiska okoline, sam sebi oduzeo apsolutnu slobodu koju je imao i postao zatočenik samog sebe… Iz svega proizlazi da je Josip Broz Tito propustio mnoge prilike da svoju svemoć iskoristi za nešto mnogo više, da nadogradi ono što je postigao u prvoj fazi svojeg burnog i bogatog života“. Međutim, Tito Goldsteinovih otvara i pitanje: zašto nije učinjeno posle njega?

 

AKTUELNOSTI

STRANA 2/5 ::: 1 | 2 | 3 | 4 | 5

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Copyright * Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji - 2008

Web Design * Eksperiment